广州黄埔区积极探索新技术新举措 为生态环保护航
Эртын Египет (грек: Α?γυπτο? ба лата: Aegyptus), ??рын нэрэнь Та-кемет, Та-мери, Та-уи ба бусад (транслит. егип. tA-kmt, tA-mrj, tA-wy), Кеми (копт. K?με) — Хойто Африкын газар нютагта Нил м?рэнэй х?нхэрдэ буюу одоогийн Египетай газар нютагта бай?ан соёл эргэншэлтэ улас юм. Эртын Египетын соёл эргэншэл манай эрын урда тээ 3150-да оной ?едэ фараоной ударидалган дор дээдэ ба доодо Египетай улас т?рые нэгэдхэ?эн г?рэн бай?ан ба саашад 3 мянган жэлэй турш бата бэхэ оршон тоготножо байгаа.
Т??хэ
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]| Иероглиф ?зэг бэшэгдэ?эн ??рын нэрэ | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
tA-kmt — Та-кемет ?Хара газар? | ||||||
|
tA-mrj — Та-мери ?Зэт??гэй газар? | ||||||
| |||||||
|
tA-wy — Та-уи ?Хоёр газар? | ||||||
|
jd-bwy — Иде-буи ?Хоёр эрьен??д? | ||||||
Египетай нэрэ гададай нэрэ (экзоним) болоод грек хэлэнэй ?Айгюптос? (грек: Α?γυπτο?) ?г?ээ гарал?ан байна. Энэ Латин хэлэндэ Эгиптус (лата: Aegyptus) боло?он, хойшо Европын хэлэн??дтэ оро?он. Буряад болон Монгол нэрэнь Ород Египет?ээ гарал?ан юм.
Энэ 3 мянган жэлэй т??хэнь 5 хубаагдажа т??хэндэ бэшэгдээ. Энэнь:
- Т?рэтэй улас?аа ?мэнэхи Египет — манай эрын урда тээ 10000-3100. Энэ ?е бол фараонуудай ударидалгада орохо?оо ?мэнэхи ?е юм. Тэрэ ?еын оршон ?уугшад Нил м?рэнэй ?аба х?нхэрэй оршомоор газар таряалан, мал ажахы эрхилжэ амидаржа бай?ан. Эртын уралиг Нил м?рэнэй дээдэ хэ?эгтэ амидарха Египетн??дэй дунда дэлгэржэ, шабар ам?артые б?тээжэ эхил?эн.
- Хуушанай хаанта улас (ород: Древнее царство) — манай эрын урда тээ 4-3 мянган жэл. Манай эрын урда тээ 3150: Туухэндэ Мэни хаанай ?е гэбэ. Тэрэ ?едэ Мэни хаан (Грек гаралтай х?н бай?ан) Нил м?рэнэй дээдэ ба доодо Египетн??дые бугдыень нэгэдхэн захиржа бай?ан ?е. Анханай ниислэл Мемфисые байгуул?ан.
- Дундада хаанта улас (ород: Среднее царство) — манай эрын урда тээ 16 зуун х?рэтэр.
- Шэнэ хаанта улас (ород: Новое царство) — манай эрын урда тээ 11 зуун х?рэтэр.
- Персиин ?е — манай эрын урда тээ 11-4 зуун, 6-4 зуун. Манай эрын урда тээ 2055—1650. Египетай эдэй засаг болон худалдаа ?ндэр х?гжэ?эншье ударидагша лидерн??дэй хоорондо хагарал з?ришэл ехэ бай?ан ушар ?арнин бутаржа, Вавилоной хаан Хаммурапиин х?сэндэ абтахад бэлэн боло?он байна.
- Эллиниин ?е — Манай эрын урда тээ 4-1 зуун. Птолемейн уласай дотор бай?ан Египет.
Эгээн эртын Египет уласай гаралга
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Египетай газарай ?уури т?лэбэри палеолит ?едэ эхил?эн. Манай эрын урда тээ 10—6 мянган зуунда саг уларил шииглиг байгаад Египетай н??дэг я?атанууд Нил м?рэнэй саваннада ажа ?уу?ан.
Эртын хаанта улас (Манай эрын урда тээ 3000 — 2800 он оршом)
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Англи: Early Dynastic Period; Ород: Раннее царство
Энэ ?е сагта т?р??шын хоёр обог удамай захиргаалыень хабаадуулна. Энэ ?е у?ажуулгын ажахын х?гжэлээрээ, шулуун ба зэд зэбсэгэй ?айжаруулаараа, гончарна т?хэреэнэй ухаалан зохёоороо, агсаанай наймаанай ?ргэдхэлээрээ тодорхойлогдоно. Энэ ?едэ улас т?рын засаглал болон бэшээшэ-т?шэмэлэй ту?алагша б?лэг бии болоо; номархууд?аа ударидал?ан захиргаанай аймагууд — номууд байгуулагда?ан; гуримтайгаар дээрмэдэлгын кампанита ажалнууд ябажа эхил?эн: урда Кушда (Нубида), баруун хойто Ливи эсэрг?? болон Синайн хахад аралай (зэд баинтай) бедуинууд эсэрг??.[1].
| Обог удамууд [~ 1]: | |
|
— домог сууда оро?он династинууд, Чени (грек: Тинис) ниислэлтэй. |
Хуушанай хаанта улас (Манай эрын урда тээ 3000 — 2800 он оршом)
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Англи: Old Kingdom; Ород: Древнее царство
III-дугаар обог удамай Джосер хаанай титимнэлгын эхил?эн. Энэ ?едэ х?д?? ажахы, дархалга, наймаан ба барилга х?гжэлжэ ?ргэлжэлнэ. Б?лгэмэй газар эзэмдэлгэ хажуугаар ?мсын газар эзэмдэлгэ бии боло?он. Дээдэ сайд?аа (тчати, визирь) ударидал?ан албан хойрогой аппарат б?хэ болоо. Аха тайлга тахигша бай?ан б?хы газар болон харьяата эзэлэд бай?ан фараоной х?сэ шадал дээдэ туйлдаа х?рэнхэй; эртын номуудай изагууртад ордоной х?м??н боло?он.
Таряашад?аа болон хари х?н??д?аа (Куша г?рэнэй х?н??д) б?ридэнги бай?ан тогтомол сэрэг??д. Бурханда тооло?он фараонуудай хизаарг?й засагай ?зэлиинь асари ехэ булаша пирамидануудай барилгада бэел??лэгдэ?эн, илангаяа III—IV-дугаар обог удамай сагта (Снофру, Хеопсой, Хефренэй, Микеринэй пирамиданууд). Барилгынгаа ябажа байха сагта таряашадай ба богоолой х?дэлмэри ?ргэн байгаа.
| Обог удамууд[~ 1]: | |
|
— V династи?аа гадна, Инбу-хедж (грек: Мемфис) хотын гаралгатай болон ниислэлтэй династинууд. |
Нэгэд?гээр заб?арай ?е (Манай эрын урда тээ 2250 — 2050 он оршом)
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Англи: First Intermediate Period; Ород: Первый переходный период
Манай эрын урда тээ 23—22 зуунда Египет хэдэн ????рхэлдэ?эн аймагта ба уласуудта задарба. Энэнь у?алууриин т?хеэрэлгын унал болон х?д?? ажахын ?андаран олгобо. Нил м?рэн?ээ холын газарда ?мсын газар эзэмдэлгэ х?гжэлээд б?лгэмэй газар эзэмдэлгые т?рибэ. Дархалга болон наймаан хотонуудай ургалтые хангаба. Химараан дээрэ?ээ гара?ан дайн дажар д?ниинь г?рэнэй нэгэдхэлгэ. Хойтодо Гераклеополиин (Нени-несу) номархууд (IX ба Х обог удам) дэг??р гараа, урдада — Фивы (XI обог удам) дэг??р гараа. Фивын династи илаба. Манай эрын урда тээ 2050 он оршом I Ментухотепай ?едэ г?рэниинь Фивын гегемони дараа дахяад нэгэдхэ?эн байгаа. Фивы ниислэл боло?он.
| Обог удамууд)[~ 2]: | |
|
— Дээдэ Египетай Нени-несу (грек: Гераклеополь) хото?оо гара?ан обог удамууд. |
Дунда хаанта улас (Манай эрын урда тээ 2050 — 1700 он оршом)
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Англи: Middle Kingdom; Ород: Среднее царство
Холбоо?он
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]Ород хэлээр сахим газарууд:
- История ДРЕВНЕГО МИРА
- Ассоциация по изучению Древнего Египта ?Маат?, Москва Архивировал?ан 24 арба ?ара 2019 оной.;
- Центр египтологических исследований РАН;
- Религия, история и культура Древнего Египта;
- Aegyptica. Подсайт СПб ИВ РАН;
- Обзор переводов с египетского языка на русский Архивировал?ан 7 д?рбэ ?ара 2018 оной.;
- Египтологический изборник.
Бусад сахим газарууд:
- The Egypt Arc?ive Архивировал?ан 7 гурба ?ара 2022 оной.
- Ancient Egypt: History and Chronology Архивировал?ан 26 зургаа ?ара 2009 оной.
- Тутанхамон на сайте-галерее Insecula Архивировал?ан 21 арбан хоёр ?ара 2004 оной.
- Egyptian Royal Genealogy Архивировал?ан 7 д?рбэ ?ара 2009 оной.
- Digital Egypt for Universities Архивировал?ан 14 д?рбэ ?ара 2009 оной.
З??лтэ
[За?аха | ?ндэ?эн бэшэгые за?абарилха]- ↑ Древний Египет//БСЭ. — ?Советская Энциклопедия?, 1969-78.
- ↑ 1,0 1,1 Раздел между Ранним и Старым царствами весьма условен, поэтому некоторые египтологи, например Э. Хорнунг, Р. Краусс и Д. Уорбертон в своей современной работе по египетской хронологии, относят к Раннему царству ещё и III династию, но в данной статье, согласно наиболее устоявшейся традиции, III династия отнесена к Старому царству.
- ↑ Некоторые исследователи начинают отсчёт Первого переходного периода не с IX, а с VII династии.
